Deklaracja Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) o Prawach Ludności Rdzennej (2007)
Środki ochrony praw mniejszości oraz ludności autochtonicznej stanowią przedmiot badań ONZ prowadzonych od 1969 roku. Wynikiem tych pracy było przyjęcie w dniu 30 stycznia 2007 r. deklaracji ONZ o prawach ludności rdzennej. W trakcie głosowania 143 państwa członkowskie opowiedziały się za przyjętymi w deklaracji rozwiązaniami, 4 państwa ich nie zaakceptowały (były to Australia, Kanada, Stany Zjednoczone oraz Nowa Zelandia) a 11 członków wstrzymało się od głosu (Azerbejdżan, Bangladesz, Bhutan, Burundi, Kolumbia, Gruzja, Kenia, Nigeria, Rosja, Samoa i Ukraina). Deklaracja jest niewiążącym dokumentem, który w najbardziej kompleksowy sposób porusza kwestię ochrony praw rdzennej ludności kładąc szczególny nacisk na zbiorowy charakter tych praw.
Przyjęcie tego dokumentu oznacza, że społeczność międzynarodowa zobowiązała się do ochrony indywidualnych i zbiorowych praw ludów tubylczych. Kluczowymi przepisami prawnymi są następujące artykuły:
– art. 8 deklaracji, gdzie uznano prawo ludności rdzennej oraz każdej osobie do niej należącej do nie poddawania się przymusowej asymilacji oraz próbom zniszczenia ich kultury. W ustępie 2 art. 8 państwa-strony zadeklarowały gotowość wdrożenia mechanizmów służących zapobieganiu naruszeniom praw ludności rdzennej, a także – w przypadku dokonania naruszenia – mechanizmów naprawczych wobec następujących czynności zmierzających do:
b. wywłaszczenia lub pozbawienia w inny sposób własności ziemi oraz bogactw naturalnych rdzennej ludności,
c. przeniesienia ludności rdzennej siłą na inne terytoria, w wyniku czego dojść może do naruszenia praw ludności,
d. asymilacji lub integracji z innymi społecznościami wbrew woli rdzennej ludności,
e. propagowania wrogości oraz dyskryminacji rasowej lub etnicznej.
– art. 11 na mocy którego uznano prawo ludności rdzennej do praktykowania i ożywiania swoich tradycji oraz zwyczajów. Obejmuje to prawo do zachowania, ochrony i rozwoju przeszłych, obecnych oraz przyszłych przejawów działalności ich kultury, takich jak: tereny archeologiczne i historyczne, zabytki, projekty, ceremonie, technologie, dzieła plastyczne, teatralne i literackie;
– art. 12 na mocy którego zadeklarowano możliwość manifestowania, praktykowania, rozwijania kultury tradycyjnej, duchowych i religijnych tradycji, zwyczajów i obrzędów oraz prawo do zachowania, ochrony i dostępu w prywatności do swoich miejsc religijnych i kulturalnych, korzystania z i kontrolowania obiektów ceremonialnych oraz grzebania szczątków zmarłych zgodnie z ustalonymi zwyczajami przez ludy tubylcze;
– art. 25 – ludność rdzenna ma możliwość zachowania i umacniania swoich charakterystycznych związków duchowych, tradycyjnie przez nią posiadanych ziem wraz z wodami, morzami oraz bogactwami naturalnymi tych terytoriów, jak również do zachowania ich dla przyszłych pokoleń;
– art. 27, na mocy którego państwa zadeklarowały chęć współpracy z ludnością rdzenną w celu wypracowania bezstronnego, sprawiedliwego i uwzględniającego prawa tej ludności modelu procesu, w ramach którego jej członkowie będą mogli dochodzić ochrony swych praw a także zagwarantowanie ich udziału w tym procesie;
– art. 28, na mocy którego zadeklarowano możliwość żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez zachowanie naruszające prawa ludności rdzennej. Przepis tego artykułu dopuszcza możliwość innej niż odszkodowanie rekompensaty za utracone ziemie np. poprzez przyznanie własności innych gruntów, przy czym wynagrodzenie to musi spełniać przesłankę adekwatności;
– art. 31 stanowi, że tubylcy mają możliwość utrzymania, kontroli, ochrony i rozwoju dziedzictwa kulturowego, kultury tradycyjnej i tradycyjnych form ekspresji kulturowej, a także przejawów ich nauki, technologii i kultury, w tym ludzi i zasobów genetycznych, nasion, leków, kultury, właściwości fauny i flory, tradycji ustnej, literatury, tradycyjnych form plastycznych i wykonań. Mają także możliwość utrzymania, kontroli, ochrony i rozwoju ich własności intelektualnej związanej z ich dziedzictwem kulturowym, kultury tradycyjnej i tradycji kulturowych. W ustępie 2 państwa zadeklarowały chęć podejmowania działań zmierzających do skutecznej ochrony praw rdzennej ludności;
– art. 34 stanowi, że ludy tubylcze mają możliwość promowania, rozwijania i utrzymania własnych struktur instytucjonalnych oraz charakterystycznych dążeń, obrzędów, tradycji, procedur, praktyki, a także tam, gdzie takie systemy istnieją, systemów prawnych lub celnych, zgodnie z międzynarodowymi standardami praw człowieka.